مێژوو دێرين ئیلام
شه‌فه‌ق نيوز/ مێژوو و تاریخ رووشنكه‌ر گوزه‌یشته‌ی راسته‌قینه و هه‌قیقی ژیان به‌شه‌ره، له‌ی نوسراوه و میژوو نوساینه وه وه‌ڕڕسیێ میژووی سیاسی، مه‌ده‌نی، ئابووری یا ئقتسادی، مه‌زهه‌بی و ئایینی خه‌ڵك ئوستان ئیلام له بنه‌ڕه‌ت تا ئیسه قسه‌و باس كه‌یم. ئوستان ئیلام یه‌كێگ له ناوه‌ند و مه‌ركه‌زه‌یل گرینگ و ئه‌سڵی دیرین میژووی ئێرانه ك میژوو و تایوه‌تمه‌ندییه‌یل قه‌ومی و تایفه‌یی خوه‌ی دێرید.
مێژووناسه‌یل ناسریاییگ جوور «مورگان» وه‌گه‌رد كاوش له شووش و وه وه‌رچاوگردن ئیلام بیه‌سه هوو ئه‌وه‌ی ك ئیلام له لایان مێژوو ناسه‌یل له ته‌مام دونیا تایوه‌تمه‌ندی خوه‌ی داشتوود، وه رو ده‌سپێ كه‌فتیه‌یل دیرینه‌ناسه‌یل و میژوو ناسه‌یل له ئیلام، بنه‌ڕه‌ت ئیلام هه‌ڵه‌و گه‌ردیده هه‌یشت تا نوو هزار ساڵ له‌یه‌وپیش و له ته‌په‌ی «ئه‌لی كش» له «مووسیان» ئی مێژووه دیاری كریاگه،وڵاته‌یل «ماسبزان « و»مهرجانقزه‌ق» دو دانه له وڵاته‌یل كویه‌ن و قه‌دیم ئیلام بینه، وڵات ماسبزان و مهرجانقزه‌ق وه‌رجه گردن نه‌هاوه‌ند و له ساڵ شانزه‌ی كووچی ده‌سه‌ڵات خوه‌یان داشتن. له ماوه‌ی هێرش ئسلام خه‌ڵك ماسبزان خووڕاگری و موقاومه‌ت فره‌یگ كردن وه‌ڵێم خه‌ڵك مهرجانقزه‌ق وه ئاسانی و بی مقاومه‌ت و بی دردسه‌ر وڵاته‌گه‌یان دانه موسه‌ڵمانه‌یل. وه گه‌رد هاتن ئسلام وه، ئیلام فرقه و مه‌زهه‌به‌یل تره‌كیش جوور یه‌هوودی و زه‌رده‌شتی له ئه‌و شاره بیه و له دویای ئه‌ویش له سه‌رده‌م سه‌فه‌وییه‌یل خه‌ڵك ئیلام بیروبڕوا وه ئسلام هاوردن وه‌ڵێم هیمراییگ تیره‌یل تر ئایینییش له ئه‌و شاره هه‌س.
والییه‌یل ئیلام یه‌كێگ له گه‌وراترین قودره‌ته‌یل خوه‌رئاوای ئێران له سه‌رده‌م دسه‌ڵاتداری قاجاڕه‌یل بین و چه‌ن جاریش ئوسمانییه‌یل له سنوور ئیلام وه دویا رانین، هاتنه سه‌ر كار ره‌زا شا و له‌به‌ین بردن ده‌سه‌ڵاته‌یل نه‌ته‌وه‌یی و مللی وه ده‌س ره‌زا شا بیه هوو نابوود بون ده‌سه‌ڵاتداری والییه‌یل ئیلام. له كتاو توورات چه‌ن جار وه ناو ئیلام ئشاره كریاس و له مێژوو ئێران باستان له باره‌ی مێژوو ئیلام و لوولووبیه‌یل و گووتیه‌یل و كاسیه‌یل و رووخیاینیان سه‌نه‌ده‌یلیگ له ده‌س هه‌س.
ئوستان ئیلام له خوه‌رئاوا و باشوور خوه‌رئاوای كوییه‌یل زاگروس مه‌زریاگه، گه‌ورایی ئیلام 19086 كیلوومتر چوارگووشه له خوه‌رئاوا و باشوور خوه‌رئاوا له به‌ین 31 ده‌ره‌جه و 58 ده‌قه تا 34 ده‌ره‌جه و 15 ده‌قه له پێنایی باكوور و 45 ده‌ره‌جه و 24 ده‌قه تا 48 ده‌ره‌جه و 10 ده‌قه له درێژی خوه‌رهه‌ڵات نسفونه‌هار گرینویچ دامه‌زریاگه.ئوستان ئیلام له باكوور وه كرماشان، له‌خوه‌رئاوا وه ئه‌راق.باشوور وه خووزستان و وڵات ئه‌راق و له خوه‌رهه‌ڵات وه لوڕستان وه‌سڵ بیه، ك خاوه‌ن هه‌یشت شارستان و هه‌ڤده به‌ش و سی و شه‌ش دیه‌كه و پانزه شار و 425 كیلوومتر سنوور و مه‌رز وشكی وه‌گه‌رد وڵات ئه‌راق دێرید، ئیلام تا ساڵ 1343 هه‌تاوی له ژێرناو ئوستان كرماشان ئوستان په‌نجم ئێران بی و له ساڵ 1353 هه‌تاوی وه ئوستان ناسریاو شار ئیلام وه ناوه‌ند و مه‌ركه‌ز ئوستان دیاری كرا.
ئه‌میر حه‌یده‌رنژاد
