هووز كورد فه‌یلى په‌ناگه‌ى گشت بى په‌نايه‌یله
له‌یرا ده‌ور مه‌نه‌لى له‌تاریخ تیه‌ریمنه وه‌ر باس و بیجگه ئه‌وه‌یش كاریگه‌رى كورد له‌بان ئاینده‌ى عراق و له‌وانه‌یش كاریگه‌رى له‌ى قوناغ تاریخیه جوور ئه‌وه‌ك له‌كتاو" حوكم پاشایه‌یل له‌عراق1750- 1831هاتگه ك تاریخنویس عه‌لا مووسا كازم نه‌وره‌س دایناگه‌و له‌بڵاوكریاگه‌یل وزاره‌ت ره‌سانن كوومار عراقى 1975و زنجیره كتاوه‌یل تازه‌س، ك كه‌میگ له نویساننه‌یلى باس كه‌یم، ك له‌تى ئویشێد:
وه‌رجه هاتن حه‌سه‌ن پاشا ئه‌را به‌غدا(1778-1780)، مه‌ردم چه‌وه‌ڕى هاتنى كردیان، ك له‌كه‌ركووك ماته‌ڵ بوى له‌وه‌ر ناكوكى ناونى میره‌یل كوردستان.
بیگانه‌یل تویه‌نستن خویان قورتار بكه‌ن و بهه‌یوان و ڕى به‌غدایش بڕیا، ئنجا حسن پاشا داوا له قویخا"عوسمان ئان"كرد سه‌ركردایه‌تى هیزیگ بكه‌ێد ئه‌را روى وه‌ڕوى بوینه‌وه‌یان، هیز قویخا ڕى گرتنه‌وه‌ر وه‌ره‌و به‌غدا، حه‌سه‌ن پاشا داوا له‌هووز عوبه‌یدو هووز عه‌قیل و سوپاى كورد(مه‌حموود پاشاى بابان)یش كرد پشتى بگرن.
دویاى ئه‌وه‌ك له‌ئاو دوجه‌یل كردنه ئه‌ودیم له ناوچه‌ى خاڵس ته‌قیانه ڕوى بیگانه‌یل و زه‌ره‌د فره‌یگیش له‌لیان دان و قاویان دان تا مه‌نه‌لى و سه‌رله‌نوو ده‌سگیر گشتیان كردن، وه‌لى محه‌مه‌د و ئه‌حمه‌د ئاغاى عه‌جه‌م قورتاریان بوى و ڕوى كردنه كویه‌یل لوڕستان و هه‌ر یه‌كیگ له‌لیان په‌نا برده لاى سه‌رۆكیگ هووز فه‌یلى.
ماوه‌ى حوكم والى سلێمان پاشاى گه‌ورا(1780-1802)، دویاى ئه‌وه‌ك چادر هه‌ڵدا له‌ده‌یشت به‌غدا ئه‌را ماوه‌ى دو رووژ، ده‌سكرده په‌لامارداین عه‌جه‌م محه‌مه‌دو لایه‌نگره‌یلى، ئنجا له‌دیاله چیه ئه‌ودیم، وه خوه‌ى و ئه‌و هیزه‌یل عه‌ره‌ب و كورده ك وه‌لیا بوى تویه‌نست سه‌ركه‌فتن وه‌ده‌س بارێدو ئه‌حمه‌د ئاغا كوشت و عه‌جه‌م محه‌مه‌دیش هه‌یواى ئه‌را لوڕستان، چوینكه مه‌حموود پاشاى بابان پشتگیرى له‌لى كرد وه 500جه‌نگاوه‌ر كورد.
ساڵ 1788 بابانیه‌یل و والى به‌سره ریككه‌فتن له‌بان به‌رپاكردن شووڕشیگ وه‌ئامانج دامه‌زرانن حكوومه‌ت كوردى له‌عراق وه‌هاوكارى بڕیگ له‌هووزه‌یل عه‌ره‌ب. ئنجا بڕیگ له سه‌ربازه‌یل والى به‌سره له‌كورده‌یل لاوه‌ند بوین، پاشاى به‌غدایش بریار كلكردن ئسماعیل ئاغا ته‌كه‌لى دا ئه‌را زه‌نگاباد جوور هه‌وڵیگ ئه‌را چه‌كانن هه‌ر په‌یوه‌ندییگ له‌ناونى والى به‌سره‌و عوسمان پاشا.
ساڵ 1790 سلێمان پاشا ده‌سكرده جه‌نگ وه‌ل هوزوه‌یل نیشته‌جى پشت ماردین. عه‌لى پاشا(1802-1807)ئه‌ویش له‌وه‌خت ده‌سڵاتى وه‌شكیا هووزه‌یل بڵباس كوردو په‌لامار ئاوایه‌یل ورمێ و ساوق بوڵاق و مراغه دا له‌ناوچه‌یل مه‌رزى عراق و ئیران. له‌هه‌مان وه‌خت عه‌لى پاشا خه‌ریك په‌لامارداین سعودیه‌یل بوى و عه‌بدولره‌حمان بابان كرده حاكم كوردستان.
سلێمان پاشاى بویچگ (1808-1810)ده‌سكرده جه‌مه‌وكردن هیزیگ وه‌سه‌ركردایه‌تى خوه‌ى و ڕوى كرده كوردستان ئه‌را جه‌نگ وه‌ل عه‌بدولڕه‌حمان بابان و تویه‌نست عه‌بدولڕحمان بشكنێده‌و له جه‌نگ ده‌روه‌ن.
عه‌بدولڕه‌حمان بابان هیشت سه‌ربازه‌یل موسڵ بچنه‌و ئه‌را وڵات خوه‌یان و خاسترین ئه‌سپ كرده دیارى ئه‌را ئه‌حمه‌د به‌گ جه‌لیلى و قه‌وڵ داپى بكه‌ێده‌ى حاكم موسڵ.
عه‌بدوڵڵا پاشا له‌ساڵ 1812 ئاماده‌ى جه‌نگ بوى وه‌ل عه‌بدولڕه‌حمان بابان، له‌ولایشه‌و محه‌مه‌د عه‌لى میرزا شا له‌كرماشانه‌و كه‌فته‌ڕى ئه‌را په‌لامارداین به‌غدا، وه‌لى هه‌یواین سه‌عید به‌گ كوڕه گه‌وراى سلێمان پاشاى گه‌ورا ناچار عه‌بدوڵڵا كرد به‌غدا نه‌یلێده جى و داواكارى محه‌مه‌د عه‌لى میرزایش باریده جى وه‌هاوردنه‌وه‌ى عه‌بدولڕحمان جوور حاكیگ له‌بان سلێمانى و كوێسنجق و هه‌ریر، وه‌ل ئه‌وه‌یشا بڕیگ پویلیش وه‌پى دا. رۆسۆ قونسڵ گشتى فره‌نسا له‌به‌غدا له‌ساڵه‌یل دویاخر سه‌ده‌ى 18، مه‌زه‌نه‌ى مه‌ردم نیشته‌جى به‌غدا وه نزیكه‌ى 80هه‌زار كردگه، ك هه‌زار له‌لیان كورد بوینه.
ریچ ئویشێد جه داخه ك مه‌حموود پاشاى بابان كورد دڵپاك داود پاشا غه‌درو خیانه‌ت له‌لى كرد، ك تویه‌نست وه‌چه‌ن قسه‌ى خوه‌شیگ مه‌یلى وه‌ره‌و خوه‌ى بكیشێد.
له‌شوون ساڵ 1774 كه‌ریم خان زه‌ند دو به‌ره یاجه‌بهه واز كردو 3 له‌شكر كلكرد له‌وه‌ختیگ عومه‌ر پاشا والى به‌غدا بوى، له‌شكریگ ك 50هه‌زار بوى وه‌ل 30 كه‌شتى له‌شیرازه‌و ئه‌را به‌سره وه‌سه‌ركردایه‌تى سادق خان براى، دو له‌شكریگیش ك مه‌زه‌نه كریه‌ێد وه20هه‌زار كه‌س كه‌فتنه‌ڕى وه‌ره‌و كوردستان، یه‌كیگیان وه‌ره‌و كرماشان وه‌سه‌ركردایه‌تى نه‌زه‌ر عه‌لى خان ك روى كرده دڕنه‌و باجه‌ڵان و داگیرى كردو له‌شوون ئه‌وه‌یش روى كرده كه‌رووك و ده‌وروه‌رى. وه‌لى ئه‌و له‌شكره‌گه له"سنه"و كه‌فته‌ڕى وه سه‌ركردایه‌تى شه‌فیعى خان ك محه‌مه‌د پاشاى بابانیش وه‌لیا بوى و ماوه‌یگ له ده‌روه‌ن مه‌ندن و دویاخر خوه‌یان كیشانه‌و.
دویاى ئه‌وه‌ك عه‌بدولڕه‌حمان پاشا روى كرده جه‌نگ ، دى خالد پاشا زانست ده‌ره‌قه‌تى نیاید ئه‌گه‌ر بكه‌فێده وه‌ر په‌لامارى، ئه‌وه بوى سلێمانى هیشته‌جى و هه‌یواى ئه‌را زه‌هاو، ئنجا له‌ورایشه‌و هاته‌ڕا مه‌نه‌لى، دویاخریش والى به‌غدا بڕیاریگ ده‌ركرد وه لكانن سلێمانى ئه‌را حوكم عه‌بدلڕه‌حمان پاشاو خالد پاشایش داوه‌ت كریا ئه‌را به‌غداو كردنه‌ى حاكم مه‌نه‌لى.
ساڵ 1818 داواى پشتگیرى له‌حكوومه‌ت ئیرانى كرد، ئنجا سێ له‌شكر ئه‌ڕاى كلكریاو هه‌ر یه‌كیگ له‌لیان رویكرده به‌ره‌یگ :
1- له‌شكریگ وه‌سه‌ركردایه‌تى"محه‌مه‌د عه‌لى خان به‌یاتى"ك نزیكه‌ى 10هه‌زار جه‌نگاوه‌ر بوى و هاتن وه‌ره‌و كوردستان.
2- له‌شكریگ له هیزه‌یل لوڕستان وه‌سه‌ركردایه‌تى"حه‌سه‌ن خان فه‌یلى"ك كه‌فته‌ڕى وه‌ره‌و مه‌نه‌لى.
3- له‌شكریگ وه‌سه‌ركردایه‌تى"عه‌لى خان كه‌ڵهوڕ"ك یه‌یش مه‌زه‌نه كریا وه 4هه‌زار و ڕویكردنه به‌دره‌و جه‌سان.
ئنجا داود پاشاى والى به‌غدا ده‌سكرده كلكردن وسوپا وه‌ره‌و مه‌نه‌لى وه‌سه‌ركردایه‌تى خه‌لیل ئاغا. وه‌ختیگیش داود پاشا هه‌وه‌جه وه‌پلان تازه‌یگ داشت، ئه‌وه بوى سلێمان ئاغاى میراخوه‌رى كلكرد ئه‌را ناوچه‌یل ده‌وروه‌ر خاڵس له‌وه‌ر په‌یاكردن مه‌ردم لایه‌نگر ئه‌ڕاى، وه‌لى ئه‌وه بوى وه‌نه‌خوه‌شى تاعون له‌خانه‌قى مردو مه‌ردمه‌گه‌ى شیویاو ئه‌ركه‌گه‌ى كه‌فته بان مه‌حموود ئه‌فه‌ندى ك وه‌ل محه‌مه‌د پاشاى بابان رویكردنه ده‌وروه‌ر مه‌نه‌لى و خانه‌قین.
ماجده خورشید
ج
