په‌يوه‌ندى ناونى ميتانيه‌يل و بڕيگ له پاشايه‌يل مسرى
شه‌فه‌ق نيوز/ نزیكەی هەزار و 500 ساڵ وه‌رجه زاین، دەسەڵاتداری میتانی لە كوردستان گەورە و لە ناوچەی باكوور سوریای ئێسە دامەزريا، ناو ئى ئمپراتۆرییە لە تەورات وە “ئارام” ،”ناهارام” و لە سەرچه‌وەيل مسری وە “ناهاری”يا وڵات ناونى دوچه‌مان هاتگە، میتانیه‌يل باپیرە گەورەی كوردن كە هاوڕەگەز خورییەيل بوين.
كويه‌نترین بەڵگەی شوونەواری ك ناو ملله‌ت میتانی له‌تى هاتوێد، پارچە چەرميگە ك لە خاك دێرین سوبارتو دوينرياسه‌وه و ناو میتانی وە شێوەی “مای- تی- نی” و “میتاناو” له‌لى نويسرياگه.
سنوور ئى ئمپراتۆرییە لە باشوور تا دەيشتەيل ئاڕابخا“كەركوك” ئێسە ره‌سيه و لە رۆژهەڵات تا بەرزاییه‌يل زاگرۆس و لە رۆژئاواوە تا دەریای چه‌رمگ و ناوڕاس ناوچەی ده‌رياچه‌ى خاپوور بويە، پایتەخت ئى ئیمپراتۆرییە لە سەرەتاوە شار”واشۆكاننی ” كە ئەكادە “كۆبانێ”ی ئێسە كە وە عەرەبیيش وه‌پى ئويشن ”رەئس عەینی” ، دوياتر پایتەخت میتانییه‌يل ئالشت بوى ئه‌را “تایدۆ” و دوياى ئه‌وه‌يش له‌وه‌ر وەرفراوانبوين دەسەڵاتداری میتانییه‌يل و ئه‌را خاستر كونتڕوڵكردنەوەی ناوچەيل ژير دەسەڵاتیان شار “ئالالاخ” تەل عەتشانەی ئێسە و هەرله‌يوا شار “نوزی” یا یۆرغان تەپە لە باشوور ڕۆژئاوای كەركوك وەك پایتەخت هەرێمایەتی ئه‌را وه‌ڕيه‌وبه‌ردن كاروبارەيل وڵات وه‌كار هاوريانه.
وه‌بوونه‌ى وه‌پیت و بەرەكەت ئەو خاكە ك لە ژير دەسیان بوێ، میتانییەيل لە ڕوێ ئابوورییەو زیاتر خەریك كشتوكاڵى بوينه، وه‌لێ بيجگە كشتوكاڵ ئەوان دەستيگ باڵايش له ئمايه‌تكردن ئەسپ و دروسكردن و وە كارهاوردن گاوه‌سن داشتنه ك وه دوو تايه‌ر و وه‌سپيگه‌و كيشرياو له‌و سه‌رده‌مه ئيچنه گاوه‌سنه ئه‌را ناو جه‌نگه‌يليش وه‌كار هاتگه.
له‌سه‌رده‌م پاشا شاوشتار يه‌كه‌م په‌يوه‌ندى ده‌وڵه‌ت ميتانى وه‌ل مسريه‌يل له‌چوارچێوه‌ى سياسى گه‌وره‌تر بويه‌و پاشاى ميتانى دويه‌ت خوه‌ى پيشكه‌ش وه “ئاموون حەوتپ دويەم”1405 - 1428 پاشای مسر كردگه.
پاشا “پارتانای دويەم” 1400- 1420 و. ز ،دويای شاوشتار حوكمڕانی میتانییەيل گرتەسە دەس، لەى سەردەمە په‌يوەندی ناونى میتانی و مسرییەيل وەرەو خراوى گام نا.
پاشا “ئارتاتامای یەكەم” 1360- 1400 و.ز هاته‌سه سه‌ر حوكم، “شورتانای یەكەم”1360- 1380 و.ز، لەى سەردەمە دەوڵەت میتانی و مسرییەيل پهيوەندییگ بته‌و داشتنه، هه‌ر وه‌و خاتره هه‌ناى ك پاشای مسر “ئاموون حوتپ سێیەم” تويش ناڕه‌حه‌تى كلووربوين دگان بويه، پاشا شورتانای دويەم وە هه‌ڵه‌په‌ڵه پەیكەر خواوەند “شاوشكا”ی ئه‌راى كلكردگه‌سه مسر وه مه‌رام خاسه‌وبوين پاشاى مسرى له نه‌خوه‌شى، چوينكه ئه‌و خوداوه‌نده ناودارى خاسيگ داشتگه له خاسه‌وكردن نه‌خوه‌شيه‌يل.
ئمجا شوتارنا وه مه‌را دريژه‌وه‌پيداين وه هاوپەیمانیی میتانی و مسریییەيل دويه‌ته‌گه‌ى خۆی وە ناو “تیدۆخیپا” وه‌ل 317 كەنیز و غۆلام وەك دیاری كلكرده‌سه مسر وه مه‌رام هاوسەرگیری وه‌ل “ئاموون حوتپ” و ئى هاوسەرگیرییە جيوه‌جێ ئه‌دێ و له‌شازادە میتانییەگە “ئاموون حوتپ چوارەم”1336- 1353 و.ز لەدايگ ئه‌دێ ك دوياخر وه“ئەخناتوون”ناسرياگە، ئمجا دوياجاريش ميتانيه‌يل له‌لايه‌ن پاشاى ئاشوورى “شەلمانسەر سێیەم ” 824- 859 و.ز كووتای وە دەسەڵاتیان هات.
سارا سەردار
