2009-12-03 07:05:26

له‌ (42) چل و دو پيت دروس كردگه‌ و ناوى ناگه‌ ئه‌لف و باى (زه‌ند) . به‌ڵام وه‌ داخه‌وه‌ ئه‌ى ئه‌لف و بايه‌ هويچ شوينه‌واريگى نه‌ماگه‌ و هويچ نوويسينگيش وه‌ ده‌سمان نه‌ ڕه‌سييه‌ .

هه‌ لێواش ئاشكراس ك له‌ دواى هاتنى ئايينى ئسڵام و له‌و وه‌خته‌ ك كوردێله‌ بووين وه‌ ئسڵام ئه‌ى ئه‌لف و بايه‌ فراموش كريا و دى هويچ وه‌ پى نه‌ نوويسيا .

هه‌ له‌و سه‌رده‌مه‌ مه‌به‌ستم سه‌رده‌مى ئسڵاممه‌ كورد هه‌ر ئه‌ده‌بى خوه‌ى بووييه‌و چه‌ن تويژه‌ر و باحسى كوردى باس له‌و ئه‌ده‌به‌ كه‌ن و بڕيگ له‌ لييان سرنجامن را وه‌ كيشن ك ئه‌و جووره‌ ئه‌ده‌به‌ وه‌ (ئارامى) نوويسياگه‌ و بڕى تريشيا ئويشن ئه‌و جووره‌ ئه‌ده‌به‌ وه‌ (پهله‌وى) نوويسياگه‌ .

ئه‌گه‌ر وه‌ى جووره‌ بووگ كورد له‌ نواى ئيسڵام تا له‌ داڵگبووينى ئسڵام (3) سه‌ شكڵ ئه‌لف و باى وه‌ كار هاوردگه‌ ( ئه‌لف و باى زه‌ند و ئه‌لف و باى پهله‌وى و ئه‌لف و باى ئارامى ). هه‌ له‌ بووتى ئه‌ى چه‌ن شكڵ وه‌كار هاوردنه‌ دوينين تا روزگارى ئمروشمان كورد خاوه‌ن يه‌ك ئه‌لف و با نييه‌ را نموونه‌ له‌ حاڵى حازر كورد (2) د جوور ئه‌لف و با وه‌كار تيارگ ئه‌وانه‌ش (ئه‌لف و باى عه‌ره‌وى و ئه‌لف و باى لاتينى .

شه‌كيش له‌وه‌ نييه‌ ك ئه‌لف و باى عه‌ره‌وى زياتر وه‌كار تياد له‌ هه‌ر چوار پارچه‌ى كوردستان . ئمجا وه‌كار هاوردنى ئه‌لف و باى عه‌ره‌وى بى ته‌گه‌ره‌ و گيروگرفت نييه‌ و ئه‌و ته‌گه‌ره‌ و گيروگرفتانه‌ش له‌وه‌وه‌ هاتگه‌ ك له‌ زوانى كوردى بڕيگ ده‌نگى بزوێن (عله‌) و ده‌نگى كپ هه‌س له‌ زوانى ستانداردى عه‌ره‌وى (فصحى) نييه‌ .

هه‌لێواش سروشتى نوويسينى  كوردى جياوازه‌ وه‌ل نوويسينى عه‌ره‌وى چوينكه‌ له‌ زوانى كوردى پيت ڕه‌سمى كامڵى ده‌نگه‌گه‌س , جووير عه‌ره‌وى نييه‌ له‌ زوانى عه‌ره‌وى سه‌روبۆر (حركات) وه‌كار تيارن .

باسه‌گه‌م خڵاس كه‌م وه‌ چه‌ن جياوازييگ له‌ به‌ينى نوويسينى كوردى و نوويسينى عه‌ره‌وى :.

1- ئه‌و پيتانه‌ كه‌ له‌ زوانى كوردى هه‌س له‌ زوانى عه‌ره‌وى نييه‌:

(a (پ) /     ( پاره‌ , پڕوين , هه‌ڵپڕگه‌ , پژن ، پرچ(

b) (چ) /     ( چه‌و , چه‌رمگ , بويچگ , چيمه‌ن , چوار (

c) (ژ) /       ( روژ , پژن , ژيان , ژهر , ژن (

d) (ڤ) /       ( هه‌ڤاڵ , ڤيان , مرۆڤ , هه‌ڤده‌ )

e) (گ) /      ( گه‌رم , نه‌رم , هه‌نگ , مانگ , ڕه‌نگ (

f) (ڕ) /    ( بڕين , كوڕ , كه‌ڕ , ته‌ڕ (

g) (ڵ) /     (دڵ , گوڵ , گوڵاو ، لاڵ (

h) (ۆ) /    ( دۆڵ ، زاخۆ ، سۆلاف ، كۆن (

i) (ێ) /    ( هه‌ولێر , لێوا ، ئێ ، سلێمانى (

 

2- ئه‌و پيتانه‌ كه‌ له‌ زوانى عه‌ره‌وى هه‌س له‌ زوانى كوردى نييه‌ ئه‌يانه‌ن ( پ ، ص ، چ ، ظ ، ژ ، گ ) ئه‌ى پيتێله‌ له‌ نوويسينى كوردى وه‌ى شكڵه‌ى خواره‌وه‌ نوويسيه‌ن :.

a) ( پ ، ص ) ← بووگه‌ (س) جووير :  صباح ← سه‌باح / بصره‌ ← به‌سره‌

عثمان ← عوسمان / كوثر ← كه‌وسه‌ر

b) (چ ، ظ ، ذ ) ←بووگه‌ (ز) جووير : قاچى ←قازى / راچى ← رازى

ناظم ← نازم / ظاهر ← زاهير

ذوالفقار ← زولفقار

c) (ط ) ← بووگه‌ (ت) جووير : طماطه‌ ← ته‌ماته‌ / مصطفى ← مسته‌فا

3- سه‌ر و بۆر (حركات) له‌ نوويسينى عه‌ره‌وى ك خريه‌نه‌ بان و خوارى پيتێله‌ له‌ نوويسينى كوردى ئه‌ى جووره‌ نييه‌ .

a) (فتحه‌)ى عه‌ره‌وى ، له‌ نوويسينى كوردى وراوه‌ره‌گه‌ى پيتى (ه‌) تياگ .

جووير:.       سَرجنار ← سه‌رچنار / سَلام ← سه‌لام / شَقلاوه‌ ← شه‌قلاوه‌

 

b) (چمه‌)ى عه‌ره‌وى ، له‌ نوويسينى كوردى وراوه‌ره‌گه‌ى پيتى (و) تياگ .

جووير:.         كُردستان ← كوردستان / سُعاد ← سوعاد / مُنير ← مونير

c) (كسره‌)ى عه‌ره‌وى ، له‌ نوويسينى كوردى وراوه‌ره‌گه‌ى پيتى (ي) تياگ .

جووير:.          عِراق ← عيراق / سِنان ← سينان / جِنان ← جينان

 

4- چه‌ن تێبينيه‌گ :.

a) نيشانه‌ى  ( ّ)ى عه‌ره‌وى  ، ئه‌و پيته‌ى ك ( ّ) هابانى ئه‌و پيته‌ له‌ نوويسينى كوردى تكرار كرييه‌گ .

جووير:.  مَكّه‌ ← مه‌ككه‌

b) پيتى (ه‌)ى عه‌ره‌وى له‌ نوويسينى كوردى وه‌ (ت) نوويسێگن ئه‌گه‌ر وه‌ (تاء) له‌فز كريا .

جووير :.  نَجاه‌ ← نه‌جات / حَياه‌ ← حه‌يات

ـــ ئه‌گه‌ر (ه‌) له‌فز نه‌كريا ئه‌وه‌ وه‌ (ه‌) نوويسييه‌گ.

جووير:.  مَكّه‌ ← مه‌ككه‌ / خَليفه‌ ← خه‌ليفه‌

 

c) پيتى (ى)ى عه‌ره‌وى له‌ نوويسينى كوردى وه‌ (أ) نوويسێگن .

جووير :.  عيسى ← عيسا / ليلى ← ليلا