ئه‌را ناو پايه‌يل ناوده‌وڵه‌تی و بته‌وه‌و بووگه‌وه . روسيا كه‌فيگه باكوور ئاسيا و رووژهه‌ڵات ئۆرپاو مه‌رز هاوبه‌ش ديريگ وه‌ل ده‌ريای ئارام باكوور و ده‌ريای سيه‌و ده‌ريای خه‌زه‌ر و ده‌ريای باڵتيك . روسيا وه‌ل ١٤ وڵات ئاسيايی و ئۆرپايی مه‌رز هاوبه‌ش وشكانی ديريگ و بيجگه ئه‌وه‌يش وه‌ل وڵاته‌يل كنار ده‌ريايه‌يل يابان و برينگ و خه‌زه‌ر و ده‌ريای سيه‌و باڵتيك په‌يوه‌ندی ده‌ريايی ديريگ .
هاوسايه‌يل روسيا له‌باشوور رووژهه‌ڵاته‌وه : كۆريای باكوور ، چين ، مه‌نگوليا ، كازاخستان و له‌باشوور رووژئاوايشه‌وه : ئازه‌ربايجان و جۆرجياو له‌رووژئاوايشه‌وه مه‌رزی ها وه‌ل ئۆكراين و بيلا رووس و ليتوانی و ئيستوانی و فنله‌نداو نه‌رويج . له‌ڕوی روی وه‌ر يا مه‌ساحه‌يشه‌وه گه‌وراترين وڵات جه‌هانه‌و له‌ڕوی شماره‌ی مه‌ردميشه‌وه پله (٩) ديريگ .
روسيا ٢١ كوومار خودموختاری ديريگ ك قه‌يريگ له‌ليان وه‌ك چيچان و داغستان وه سه‌به‌ب ئه‌وه‌ك هه‌وڵ جيايی دان له‌ی ساڵه‌يل دوياخره وه ده‌يه‌ها جار كه‌فتنه‌سه وه‌ر په‌لامار له‌شكر روسيا . روسيا تا وه‌رجه سه‌ده‌ی ١٨ نه ده‌سڵاتی ئه‌وه‌نه بته‌و بوی نه‌يش روی وه‌ره‌گه‌يشی ئه‌وه‌نه فراوان بوی ، وه‌لی له سه‌ره‌تايه‌يل سه‌ده‌ی ١٨ قه‌يسه‌ر روسيا (پێتری گه‌ورا) هه‌وڵ فره‌يگ دا ئه‌را وه‌ره‌و نوابردن و پيشخستن روسياو فراوانكردن خاكه‌گه‌ی . له‌ساڵ ١٩١٧ شووڕش كۆمۆنيست (لينين) له‌رووسيا سه‌ركه‌فت و كووتايی وه ده‌سڵات قه‌يسه‌ره‌يل هاورد و يه‌كێتی سۆڤێت له‌روسيا دامه‌زريا . لينين كه‌سيگ بوی ك وه‌ئه‌قڵ خوه‌ی و فكره‌ی ماركس هوير لايگ له‌دونيا داگير كرد و نيشتمان رووسه‌يل ئه‌وه‌نه‌ی تر ناوداره‌و كرد . لينين يه‌كيگ بوی له‌و تاريخسازه‌يله ك تويه‌نستن له‌شوون ده‌سڵات قه‌يسه‌ره‌يل روسيا وه‌ك وڵاتيگ وه‌هيز بارنه ناو مه‌يدان سياسه‌ت ناوده‌وڵه‌تی ، وه‌لی دويای وه‌سه‌رچگن ٧٤ ساڵ له‌ده‌سڵات سۆسياليستی ك پڕ بوی له كيشمه‌كيش وه‌ل رووژئاواو ناسريا وه‌جه‌نگ سه‌رد ئی يه‌كێتيه له‌ساڵ ١٩٩١ شيوياو ئه‌وه‌ك له‌لی مه‌نده جی فيدراسيۆن روسياس .
ئابووری روسيا پيشه‌سازيه‌و له‌هه‌مان وه‌ختيش وزه يا تاقه‌ی ئی ئابوورييشه له‌غاز ناوخوه‌ييه‌وه دابين كريه‌يگ . روسيا گه‌وراترين زه‌خيره‌ی غاز سروشتی جه‌هان ديريگ و جوير هه‌فته‌مين ئابووری گه‌ورای دونيا دانريه‌يگ و ئابووری ئی وڵاته له‌بان بنه‌مای سه‌رمايه‌داری و كه‌رت تايبه‌ت دامه‌زرياگه ك يه‌يش وه‌چه‌واشه‌ی ئابووری كز سه‌رده‌م سۆڤێته . سياسه‌ت ئيسه‌ی روسيای پيكهاتگه له هاوكاری و خود نزيكه‌و كردن له رووژئاواو بنبڕكردن ناكووكيه‌يل ناونيان ، وه‌لی په‌لكوتان ناتۆ ه‌ره‌و رووژهه‌ڵات و وه‌ڕه‌سمی ناسين كۆسۆڤۆ له‌لايه‌ن رووژئاواوه كاريگه‌ری خراويگ داشتگه له‌بان په‌يوه‌نديه‌يل ناونيان ، له‌ی دوياخريشه جه‌نگ روسياو جۆرجيا ئه‌وه‌نه‌ی تر ئه‌و په‌يوه‌نديه‌يله سه‌ختتره‌و كردگه ، روسيا له‌مه‌يدان وه‌كارخستن مه‌سه‌له‌ی نه‌وه‌وی ئيران له بوشه‌هر هاوكاری نزيكيگ وه‌ل ئيرانا ديريگ ، وه‌لی هه‌ڵه‌په‌ڵه نه‌يريگ له‌ته‌واوكردن ئه‌و كاره‌و توايگ ئيران و دوسيه يا مه‌له‌فه نه‌وه‌ويه‌گه‌ی وه‌ك كارتيگ باريگه كار له‌ورانوه‌ر رووژئاوا ، روسيا فره‌جار ريگر بويه له‌وه‌رده‌م زيايكردن فشار وڵاته‌يل رووژئاوا له‌بان ئيران . بنه‌ڕه‌تنه‌ر روسيای تازه (بۆريس يه‌ڵتيسن) يه‌كم سه‌رۆك كوومار روسيا بوی ك وه‌شيوه‌يگ ديموكراسی هه‌ڵوژريا . زوان ره‌سمی ئه‌و وڵاته (رووسيه)و دينه‌گه‌يشی مه‌سيحيه ، پايته‌خته‌گه‌ی (مۆسكۆ) و روی وه‌ر يا مه‌ساحه‌ی خاكه‌گه‌ی ١٧،٠٧٥،٤٠٠كم چوارگووشه‌و شماره‌ی مه‌ردمه‌گه‌يشی ١٤٢ مليۆن كه‌سه .
