ئه‌وه‌یش (80) شوونه‌وار تر ك تاریخیان چووگه‌وه ئه‌را هه‌مان سه‌رده‌م ، ئشاره‌ت وه تاریخ كویه‌ن . شاره‌بان شاریگه ك تاریخ قویل و دریژیگ دیریگ ، كه‌فیگه ناونى ڕیگه‌ى خانه‌قى و باقووبه ، ك ئى ریگه‌ى جه‌هانیه دو پایته‌خت به‌سیگه یه‌كه‌وه وه‌خه‌تیگ ده‌یشتایى و ئه‌همیه‌ت یا گرینگى فره‌یگیش دیریگ له‌ڕوى بازرگانیه‌وه ، بیجگه ئه‌وه‌یش شاره‌بان ده‌روازه‌ى سه‌ره‌كیه وه‌ره‌و ڕوى به‌رزایه‌یل حه‌مرین و بنه‌ڕه‌ت ناوه‌گه‌یشى له‌سه‌رچه‌وه‌یل فره‌یگ عه‌ره‌بى و ئه‌جنه‌بى هاتگه‌و ئشاره‌ت وه كویه‌نه‌یى ئاوه‌دانیه‌گه‌ى كه‌ن .
تاریخنویس عه‌بدولڕه‌زاق عه‌باس له‌كتاوه‌گه‌ى وه‌ناو (دامه‌زرانن شاره‌یل عراق و په‌ره‌وه‌پیدانیان) ئویشیگ : شار شاره‌بان یه‌كیگه له‌و شاره‌یله ك له‌بان ده‌س ساسانیه‌یل دامه‌زریا له‌عراق و ئویشنه‌پى شاره‌بان یا شاره‌وان ، ئمجا وشه‌ى شاره‌بان پیكهاتگه له (شار) و(بان) یا (بانو) یا (كه‌یوانو) ك مه‌عناى ژن وه‌ساڵاچگ ده‌یگ ، ك ئه‌ویش وه‌یه‌كه‌وه مه‌عناى شار ژن ده‌یگ ،ك دویر نیه ئه‌و ژنه وه‌ناوبانگ بویه یا شازاده‌یگ بویه ، یا جویر ئه‌وه‌ك باس كه‌ن و ئویشن (بانوا) یه‌كیگ له خوه‌شه‌ویسه‌یل كسراى په‌رویز بویه ك ماڵ جوانیگ له‌شوونیگ خوه‌ش و دڵگیر ئه‌ڕاى دروس كردگه ، ك وه‌گووره‌ى ئه‌وه‌یش مامۆستا محه‌مه‌د جه‌میل رۆژبه‌یانى ئویشیگ : شاره‌بان له‌ناو (شه‌هربانوا)ى دویه‌ت (یه‌زدكورد)ه‌وه نریاگه ك ئیمام حسه‌ین سڵام خودا له‌لى خوازیه‌سه‌ى ، وه‌ل ئه‌وه‌یشا محه‌مه‌د هادى ئه‌لده‌فته‌ر و عه‌بدوڵڵا حه‌سه‌ن ئویشن : شاره‌بان چووگه‌وه ئه‌را ناو كه‌سیگ ك وه‌پى وتیان (بانو) ، ك ئى كابرا خانیگ داشتگه‌و هووزه‌یل فره‌یگ له‌ده‌ورگردى جه‌مه‌و بوینه‌و له‌ئه‌نجام ئه‌وه‌یش ماڵه‌یل فره‌یگ له‌لاى گرده‌و بوینه‌و تا بویه‌سه شاریگ وه‌ناو خوه‌یه‌وه .
محه‌مه‌د ته‌وفیق وه‌هبى ئویشیگ : وشه‌ى شاره‌بان له (شویتر – بان) ئاڤێستاییه‌وه هاتگه ك مه‌عناى مقه‌یه‌تیكه‌ر شوونه‌یل یا مقه‌یه‌تیكه‌ر هه‌رێمه‌یل ده‌یگ . له‌لایگ تره‌وه (مسته‌وفى) باس كردگه‌و ئویشیگ : شار شاره‌بان هه‌یشتا باخ و بوسان بویه‌و شاره‌گه‌یش شاژن (كل – بان) دایمه‌زران و ناو شاره‌گه‌یش شایه‌ت له‌ناو ئى شاژنه‌وه نریاویگ . ئمجا له‌ده‌وروه‌ر شاره‌گه چه‌نه‌ها شوونه‌وار هه‌ڵكه‌فتگه‌و ئشاره‌ت وه تاریخ كویه‌ن شاره‌گه كه‌ن و ، وه‌گووره‌ى به‌حس و له‌یه‌كه‌وداین ته‌كنۆلۆجیاى ئاركیۆلۆجى ك ئه‌نجام دریاگه تاریخیان چووگه‌وه سه‌رده‌م ئه‌كه‌دى (2400 و ، ز) ، ك ئه‌ویش وه‌گووره‌ى شوونه‌وار (ته‌په‌ى یه‌هوودى) له‌نزیك شاره‌گه‌و شوونه‌وار زندان له‌بان ڕیگه‌ى شاره‌بان و باقووبه ك یه‌یش تاریخى چووگه‌وه ئه‌را سه‌رده‌م ساسانیه‌یل . له‌باوه‌ت په‌ره‌سه‌ندن بازرگانى ، تاریخنویس رٍه‌حمه‌تى (عه‌بدولڕه‌زاق ئه‌لحه‌سه‌نى)نویساگه‌و ئویشیگ : شار شاره‌بان وه‌ل ئه‌وه‌یا ك للایه‌ن ئداریه‌وه ناحیه‌س ، وه‌لى گه‌وراتر له مه‌ركه‌ز لیواگه‌ى و له‌ڕوى بنیاتیشه‌وه زیاتره .
مه‌ردم شاره‌بان پیكهاتنه له كورد و عه‌ره‌ب و توركمان و نسبه‌ى كوردیش له‌تى فره‌س . محه‌مه‌د ئه‌مین زه‌كى به‌گ له‌كتاوه‌گه‌ى كورد و كوردستان ئویشیگ : شماره‌ى فره‌یگ له كورد وجوود دیرن له‌شاره‌بان و مه‌ردمان فره‌یگیش له ئه‌شره‌ت سوره‌مێرى نیشته‌جاى شاره‌گه‌ن و له‌بان قسه‌ى عه‌باس سلێمان شماره‌ى كورد له‌شاره‌گه 60% له‌جه‌م گشتى مه‌ردمه‌گه‌یه‌و ئه‌و باقى مه‌ردمه‌گه‌یشى عه‌ره‌ب و توركمانن ، وه‌لى شاره‌گه كه‌فته وه‌ر كووچ وه‌پیكردن (ته‌هجیر) و كاولكارى و چه‌نه‌ها ئه‌شره‌ت له‌تى ده‌روه‌ده‌ر كریا جویر زه‌نگنه‌و سوره‌مێرى و زه‌رگووش و قه‌ره‌وڵس .....هتد ، ك یه‌یش بویه مایه‌ى كه‌مه‌وبوین شماره‌ى كورد له‌شاره‌گه ، بیگومان ئى سیاسه‌تیشه رژیم رمیاگ به‌عس ئه‌نجامیدا و پلان ئه‌ڕاى دانا وه‌سه‌به‌ب ئاڵشتكردن دیموگرافیاى شاره‌گه‌وه تا بخه‌یگه‌ى بان عراق عه‌ره‌بیه‌وه.
