یه‌عنی هن چه‌ن قوناغ جیاجیا یاخود سه‌رده‌م جیاوازه ؛ هه‌لوژاردن ئه‌و سه‌رچاوه‌یلیشه وه‌هه‌لكه‌فت نه‌یوه ؛ به‌لكم ئه‌را زیای كردن ئه‌و به‌لگه‌نامه وسه‌رچاوه‌یله‌سه ك تا ئیسه بلاو كریانه‌سه‌و ؛ ئه‌ویش كوردستانی بیون كه‌ركوكه وه‌گوره‌ی چه‌ن ئه‌راچگن وبگره ئه‌گه‌ر وه‌گوره‌ی به‌لگه
میژوویه‌گان ووه‌گوره‌ی سه‌رچاوه وسه‌رژماریه‌گانیش بووگ موسلیش سه‌روه كوردستانه .
گرنگی دوان له‌و سه‌رچاوه‌یله له‌وه‌سه ك وه‌رجله ده‌س وه‌پیكردن جه‌نگ یه‌كم جه‌هانی وپه‌یابیون كیشه‌ی ولایه‌ت موسل وهه‌میش دروس بیون ده‌وله‌ت ده‌سكرد عراق وسه‌ره‌نجام وه‌رجله له‌یه‌ك چه‌كیان ئمبراتوری عوسمانی نیوسریانه ؛ له لایگتره‌و له‌و وه‌خته‌یله نیوسریانه ك داگیركه‌ره‌یل كوردستان ؛ به‌شه‌یل كوردستان وه‌خاك خوه‌یان بزان وكورد له‌ی به‌شه‌یله داوای جیابیونه‌وه وسه‌روه‌خوه‌یی نه‌كه‌یگ ؛ وه‌لی سه‌رچاوه‌یل له‌وسه‌رده‌مه نیوسانه ولایه‌ت موسل به‌ش فه‌ره گه‌ورای مه‌ردمه‌گه‌ی كوردن و باس بیون نه‌ته‌وه‌یل كلدوئاشوری وتوركمان كریه‌ی وباس عه‌ره‌ب نیه‌كریه‌ی ؛ یاله‌باوه‌ت كه‌ركوك نیوسانه‌و ئیوشن شاریگه سه‌روه كوردستان یا كه‌فیگه باشوركوردستانه‌وه وله‌شیون دروس بیون ده‌وله‌ت ده‌سكرد عراق فه‌ره سه‌رچاوه‌ی بیگانه وبگره سوڤیه‌تییش نیوسانه ك كه‌ركوك شاریگ كوردستانیه . ئه‌و سه‌رچاوه‌یله له قاموس یا ( فه‌رهه‌نگ ) وئینسیوكلوپیدیا یا (دائره المه‌عارف ) یا فه‌رهه‌نگ نامه‌ی روسی وه‌رگیریانه ك ئه‌ویش وه‌پشت به‌سان یا له‌سه‌ره‌نجام ئه‌و له‌یه‌كه‌وداینه‌یل ونیوسریاگ گه‌ریده‌یل وقونسوله‌یل وجاسوسه‌یل یا ئتنوگرافی وجوگرافیناسی خوه‌یان وبیگانه‌یل نیوسریانه ؛ بایه‌د ئه‌وسه‌رچاوه‌یله‌وسه‌رچاوه‌یلتروه‌به‌لگه ودیكومینتیترگرده‌و بكریه‌ن وئه‌را زوانه‌یلترته‌رجومه بكریه‌ن ؛ ئه‌ویش ئه‌را ئاگاداری ریكخراوه‌یل سه‌روه كومه‌لگای ناوده‌وله‌تی وبیگانه ؛ نوینه‌ردبلوماسی وهه‌میش ناوه‌نده‌یل زانستی وئه‌و وه‌فده‌یل بیگانه ك سه‌ردان كوردستان كه‌ن ؛ ئه‌را نمونه نوسخه‌یگ له‌و به‌لگه‌نامه‌یله ئه‌را لایه‌نه‌یل په‌یوه‌ندیداروه‌كیشه‌ی كه‌ركوك وناوچه داوریایه‌گان كل بكریه‌ی . خال یا نوقته‌ی گرنگیگ ك بایه‌د جه‌خت فه‌ره‌یگ له‌بانی بكریه‌ی ئه‌وه‌سه په‌یوه‌ندی وه‌توركیه‌وه دیری و ئه‌و نه‌خش یاده‌وره ك ئمرو له‌هه‌ریم كوردستان وه‌تایبه‌ت له‌كیشه‌ی سه‌رله‌نوو هاوردنه‌وه‌ی كه‌ركوك وناوچه داوریایه‌گان ئه‌را باوش كوردستان دالگ بازیی كه‌یگ وئه‌راچاره‌سه‌ركردن ئی كیشه‌یش نیازوه بریگ به‌لگه‌ودیكومینت دیریم ك ئمرو كاروه‌ده‌سه‌یل هه‌ریم كوردستان بایه‌د ئه‌وبه‌لگه‌یله بخه‌نه وه‌رده‌س رای گشتی وكومه‌لگای ناوده‌وله‌تی تاسود له‌لیان بوه‌ن ؛ ئه‌را نمونه یه‌كیگ له‌و به‌لگه‌یله ئه‌وه‌سه ك وه‌خت خوه‌ی شیخ مه‌حمود وه‌ل حكومه‌ت توركیه په‌یمان به‌ساگه وتوركیه‌یش ئعتراف وه‌ده‌سه‌لات شیخ مه‌حمود له باشوركوردستان یه‌عنی ( ولایه‌ت موسل ) كردگه ؛ ك ئه‌و به‌لگه‌نامه له به‌رهه‌م ( ژكورد ) له ئه‌رشیف روسیا وسوڤیه‌ت ك له‌ساله‌یل ناونی ١٩١٤ تا١٩٢٤ نیوسریانه و هه‌میش یادنامه‌ی شیخ مه‌حمود حه‌فید سلیمانی ك له‌سال ١٩٩٠ چاپ كریاگه‌و هه‌میش ئه‌و سه‌رشماره‌یه‌یله یائحسائه‌یله ك وه‌خت خوه‌ی
توركیه ئاراسه‌ی كومه‌له‌ی مله‌ته‌یل و وه‌رجله ئه‌وه‌یش ئه‌را كونفرانسه‌یل سیڤه‌ر ولوزان و كومه‌لگه‌ی ناوده‌وله‌تی كلی كردیوگ وله‌تیان ئیوشیگ كوردو تورك قه‌وم ونزیك یه‌كترن و جورئمرو نیه‌یوشی ئه‌و ناوچه‌یله كوردستانی نین وزورم مه‌ردمه‌گه‌ی كورد نین . ئمجا له‌و به‌لگه‌نامه‌یله ك باسیان كردیم هاتگه ك كه‌ركوك سه‌ر وه ولایه‌ت موسله و كه‌فیگه به‌ش ئاسیای توركیاوه ومه‌ردمه‌گه‌ی ١٢ تا ١٥ هه‌زارنه‌فه‌رن و زورم ئه‌و مه‌ردمه كوردن ویه‌ك سیومیشیان مه‌سیحی كلدانین ؛هه‌فت جامع و٣ كه‌نیسه‌ی كاسولیكی هاله‌تی ( ئی به‌لگه‌نامه له به‌رگ یاجلد چوارم ئینسوكلوپیدی سانبترز بیرگ سال ١٨٩٥ ) توماركریاس .
له لاپه‌ره‌یل ١١٠ و١١١ ئینسوكلوپیدیای گه‌ورای سوڤیتی به‌رگ یاجلد چوارمیش ك له‌سال ١٩٥٣ له موسكوچاپ كریاگه هاتگه ك كه‌ركوك كه‌فیگه باكورروژهه‌لات عراق و هاله كوردستان عراق وروبه‌ر یامه‌ساحه‌گه‌ی وه‌گوره‌ی سه‌رشماری سال ١٩٤٧ بیس هه‌زارمه‌ترچوارگوشه‌س و ژماره‌ی مه‌ردمه‌گه‌ی ٢٨٦ هه‌زارنه‌فه‌ره وزیاترمه‌ردمه‌گه‌ی كوردن . ئمجا بیلا باس موسلیش بكه‌یم ؛ وه‌كوره‌ی به‌لگه‌نامه‌یل كیوه‌نه موسل یه‌كیگ له هه‌ریمه‌یل گه‌ورای عراق بیوه و موسل وه‌ل كه‌ركوك وهه‌ولیرو سلیمانی وه‌ناو ولایه‌ت موسل ناسریاگه ؛ ئی شاره له سال ١٩٢٦ خریاسه بان خاك عراق و وه‌گوره‌ی سه‌رشماری سال ١٩٣٢ ژماره‌ی مه‌ردمه‌گه‌ی ٣٩٢٠٠٥ نه‌فه‌ربیوه و له‌كوتایی سه‌ده‌ی نوزده‌هوم له موسل نه‌فت په‌یا كریاگه ونه‌فته‌گه‌ی له‌لایه‌ن كومپانی یاشه‌ریكه‌ی ( توركیش پترولیوم كومپانیا ) و وه‌به‌شداری سه‌رمایه‌ی ولاته‌یل ئنگلیزو ئه‌لمانیه وئه‌مریكا به‌رهه‌م هاوریاگه‌و ؛ هه‌ریم موسل فه‌ره گرنگ یاموهمه ؛ له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ له‌بوارجوگرافیه‌و كه‌فیگه ناونی ئیران وتوركیه‌و بیاوانه‌یل سوریه‌و باشورمیزوپوتامیا . بیجگ گرنگی چاله نه‌فتیه‌گان ؛ گرنگیه‌یلترئه‌و هه‌ریمه ئه‌وه‌سه ك ری چه‌مه‌نده‌فه‌ریاقتاربه‌غدا له‌و شیونه گرنگه ره‌ی بووگ . وه‌گوره‌ی په‌یمان سال ١٩١٥ ی ناونی ئنگلیزوفه‌ره‌نسه بایه‌د هه‌ریم موسل بكه‌فتاگه بان ناوچه‌ی ژیرده‌سه‌لات فه‌ره‌نسیه‌گان ؛ وه‌لی وه‌گوره‌ی به‌شه‌وكردنه‌یل دیوای رمیان ئمبراتوری عوسمانی له كونفرانس سال ١٩٢٠ له سان ریموكه‌فیگه ژیرده‌سه‌لات ئنگلیز؛ ئمجا له‌وه‌ر ئه‌وه ئه‌و هه‌ریمه له‌لایه‌ن هیزه‌یل ئنگلیزه‌وه داگیركریه‌ی و دیواخریش خریه‌یگه بان ده‌وله‌ت عراق ك ئه‌و وه‌خته له‌ژیرئنتداب به‌ریتانیه بیوه . داگیركردن موسل له‌لایه‌ن ئنگلیزه‌وه بووگه بایس ناره‌زایه‌ی ودوژمنی توركیه‌ی كه‌مالی .
گه‌وراترین به‌لگه‌نامه‌ی ده‌وله‌ت توركیه‌ی نوو ك ئی هه‌ریمه یه‌عنی موسل بایه‌د بخریه‌یگه بان توركیه ئه‌وه‌سه ك پیكهاته‌ی نه‌ته‌وه‌گان ئه‌و هه‌ریمه وه‌ی جوره به‌شه‌وكریاس : ٦٠% مه‌ردمه‌گه‌ی كوردن و ٢٠%تریان عه‌ره‌به و ١٠% یان توركمان وئه‌وباقیه‌گه‌یشی مله‌ته‌یلترن ك له‌توركیه ژیه‌ن وهاوسای ئه‌و مله‌ته‌یله‌نه ( یه‌عنی مه‌به‌س كلدوئاشوری وئه‌رمه‌ن ) یه . سه‌ره‌نجام له لاپه‌ره‌ی ٤٩٥ به‌رگ یاجلد چلم
ئینسوكلوپیدیای گه‌ورای سوڤیه‌تی ك سال ١٩٣٨ له موسكوچاپ كریاگه ؛ له سال ٦\٥\ ١٩٢١به‌یانیگ له ئه‌نقه‌ره ده‌رچیه‌و توركیه ناچاربیوه ئعتراف وه‌لكانن ئه‌و هه‌ریمه وه‌عراق بكه‌یگ.
