وه‌زاره‌ت ته‌ندروستى زیاتر له 1400 حاڵه‌ت تۆماركردیه، و به‌غداى پایته‌خت له‌گشتى زیاتر كه‌سه‌یل خیدار وه‌ى مادده‌یله هاتى، و جه‌ختیش له‌بان ئه‌وه كردیه ك نمره‌یل ڕاسكانى شایه‌ت بڕه‌سێده زیاتر له چه‌ن قات ئى نمره چوینكه فره له‌لییان تۆمار نه‌كریانه.
دكتۆر صالح الحسناوى وه‌زیر ته‌ندروستى وه‌رین له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق له‌ى باوه‌ته‌وه ئویشى :" عیراق یه‌كیگه له‌و وڵاته‌یل تازه له مه‌یدان وه‌كارهاوردن مادده‌یل بیهووشكه‌ر، و وه وڵاتیگ په‌تایى شماره نیه‌كریه‌ید، وه‌لى چه‌ن هووكاریگ هه‌س بوونه مایه‌ى مه‌ترسى په‌رشوبڵاوبوینى له عیراق؛ جوور ئه‌وه ك له وڵاته‌یل هاوساى عیراق تویش ئى به‌ڵا هاتنه و بازرگانى وه‌پى كریه‌ید و به‌رهه‌میشى كریه‌ید".
ئه‌وه‌یشه ئاشكراكرد ك :" عیراق ڕیگه‌ى ده‌ره‌بازبوین یا (مه‌عبه‌ر) بازرگانى كردن مادده‌یل هووشبه‌ر بوى تا ئه‌و وه‌خته ك ئاسایش سه‌قامگرت و ده‌روازه‌یل سنوورى قایم كریان".
ئه‌وه‌یشه ئاشكراكرد ك :" زوورمى ئه‌و مادده‌یل بیهووشكه‌ره ك خیدریاسه پیان له عیراق و وه‌كارى تیه‌رن ئه‌و ده‌رمانه‌یله‌نه ك ئه‌را بڕیگ بیمارى جوور گرووپ ژانسووكه‌وكه‌ره‌یل وه‌قه‌وه‌ت ك ئه‌را مه‌به‌سه‌یل پزیشكانه نویسریه‌ن وه‌لى گه‌ن وه‌كارى تیه‌ریه‌ن". و زیاتریش وت :" جایڵه‌یل و نه‌وڕه‌سه‌یل زیاتر ئه‌و ماده‌یله وه‌كار تیه‌رن ك بووكریه‌ن جوور ته‌نه‌ر و سیكۆتین و بانزین".
ئاماژه‌یش وه‌وه‌دا ك :"له به‌غدا و كوردستان چه‌ن حاڵه‌تیگ وه‌كارهاوردن (تریاك و كۆكایین و هیرویین) تۆماركریا، وه‌لى ئه‌گه‌ر وه‌ل شماره‌ى نیشته‌جابویه‌یله‌و به‌راوردى بكریه‌ید ڕێژه‌گه‌ى فره كه‌مه". و زیاتریش وت:" وه‌لى ئه‌یه وه‌و مه‌عنا نیه ك ئى دیارده له ناو كوومه‌ڵگا وجوود نه‌یرى".
جه‌ختیش له‌بان ئه‌وه‌كرد ك :" ئى دیارده له‌ى ماوه‌ى دویاییه كه‌مه‌كه‌مه هاته ناو عیراقه‌و، ئه‌ویش له‌وه‌ر كاریگه‌رى بڕیگ له وڵاته‌یل هاوساوه، ك له‌و ماده‌یله‌سه وه ده‌رزى كوتان وه‌كار تیه‌ریه‌ید؛.. له نه‌خوه‌شخانه‌گان هه‌رێم كوردستانیش نزیكه‌ى 10% له نه‌خوه‌شه ده‌روینیه‌گان خیدانه‌سه ماده‌یل هووشبه‌ر"؛ وه‌گووره‌ى له‌یه‌كه‌وداینیگ له لایه‌ن یه‌كیگ له پزیشكه‌یل ئه‌ورا.
شایان باسه ك به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى پۆلیس به‌غدا له سیمیناریگ له كووتایى ساڵ 2010 گریه‌یدا ئاماژه وه‌وه‌دا ك ماده‌یل هووشبه‌ر وه‌ڕیگه‌ى وڵاته‌یل هاوساوه تیه‌یده ناو عیراق، و داوا له لایه‌نه‌یل په‌یوه‌ندیداركرد ده‌سبكه‌نه هه‌ڵمه‌ته‌یل گه‌وراى پرۆپاگه‌نده یادعایه و خودپاراستن له خاتر وشیاركردن كوومه‌ڵگاى عیراقى له مه‌ترسیه‌گان ئى دیارده‌ى خه‌ته‌رناكه.
له‌باوه‌ت ئه‌و پاڵنه‌ره‌یل ده‌روینى و كوومه‌ڵایه‌تیه ك بوونه مایه‌ى خیداین وه ماده‌یل هووشبه‌ر دكتۆر سه‌عه‌د موته‌ر مامۆستاى تایبه‌تمه‌ند له زانست ده‌روینى له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق ئى دیارده وه هووكاره‌یل فره‌یگ به‌سا جوور قه‌یرانه‌یل ئابوورى و ده‌روینى و كوومه‌ڵایه‌تى و ئه‌وه بیجگه كاریگه‌رى یا ته‌ئسیر و له‌تاریه‌وكردن فیلمه‌یل سێكسى ك وه‌شیوه‌یگ یه‌كڕاس یا نایه‌كڕاس گاریگه‌رى له‌بان بڕیگ كه‌س دیرى.
دكتۆر سه‌عه‌د موته‌ر زیاتریش له‌ى باوه‌ته ئویشى:"ئه‌و گوێڕانكاریه ك له عیراق ڕویدا له مه‌یدانه‌یل كوومه‌ڵگا و خێزان و ده‌زگایه‌یل هووكاره‌كردن یا تعلیمى و ڕووشنهویرى و میدیایى، كاریگه‌رى گه‌ورایگ داشت ئه‌را په‌یابوین دیارده‌ى خیداین و وه‌كارهاوردن ماده‌یل هووشبه‌ر".
ئه‌وه‌یشه ئاشكراكرد ك :" چینه‌یل سلبى یا ئه‌وه‌گ له كوومه‌ڵگاى عیراقى وه‌پى ئویشن (ڕه‌فیق گه‌ن و گرووپ وتاقم گه‌ن) و له‌ئاكام ژیانیان له قه‌یرانه‌یل ده‌روینى و كوومه‌ڵایه‌تى و یه‌كترى كیشاننیان و یه‌كه‌وگردنیان له ڕه‌فتار، هه‌وڵده‌ن ك ئه‌و هه‌ست و شعووره‌یلیانه وه وه‌كارهاوردن و خیداین وه ماده‌یل هووشبه‌ر له‌هویره‌و بووه‌ن".
شایان باسه ك شماره‌ى خیدایه‌یل وه ماده‌یل هووشبه‌ر له عیراق وه‌گووره‌ى دویا ئاماریگ ڕه‌سمى له وه‌زاره‌ت ته‌ندروستى ك 11 پارێزگا گرده‌وه ڕه‌سیه‌سه 1462 حاڵه‌ت.
ئا: یاسر عماد
