مه‌زه‌وى نه‌گرتن ره‌سیه ئه‌وه‌ك شوونه‌یل (خوداپه‌رسى)یش بگریگه‌وه ك رژیم سه‌دام دكتاتۆر جویر دوشمن خوه‌ى و نه‌گونجیانیگ وه‌ل سیاسه‌ى ده‌وڵه‌تا داره‌ى قه‌ڵه‌مله‌وه‌خت ده‌سڵاتى ، هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌یش شوونه‌یل خوداپه‌رسى كه‌فته وه‌ر حاشاكردن و پشتگوشخستن راسه‌وخۆ وه‌مه‌هانه‌ى جووراوجوور و له‌وانه‌یش : ئنتماى تایفى و ڕه‌گه‌زى ، ك فره‌یگ له‌و شوونه‌یله ناچار كریان ریڕه‌ویان ئاڵشت بكه‌ن و له‌لیانیش بوى كریانه شوون نیشته‌جى ، یه‌یش له‌وه‌ختیگ سیاسه‌ت شۆڤێنى وتیاگ مقه‌یه‌تى له ئسلام كه‌م و هه‌ر خوه‌ى هووكار له‌ناوبردن و رمانن و كاولكردن بوى .
به‌ڵگه‌یگ له‌بان وه‌حشیه‌ت ئه‌و سیاسه‌ته ئه‌وه بوى ، ك كورده‌یل فه‌یلى له‌لایه‌ن حكوومه‌ته‌وه دژایه‌تى كریان و هویچ چشتیگ وه‌ناویانه‌و قه‌بوول نه‌كریاو ته‌نانه‌ت ناویانیش له‌قه‌ى حسه‌ینیه‌ى خوه‌یانیشه‌وه قه‌یه‌غه بوى ئه‌ڕایان جویر (حسه‌ینیه‌ى فه‌یلیه‌یل) ئه‌و ماڵه ك ئه‌را ئه‌وه دروس كریا ناو خودا له‌تى زكر بكریه‌یگ ك ئمڕوو بویه‌سه یادگارییگ كویه‌ن و باس وه‌سه‌رهات دیواره‌یل خوه‌ى ئه‌كا چوین به‌دبه‌ختییگ هاته‌سه بانى .
ئى حسه‌ینیه ك یه‌كه‌مین حسه‌ینیه‌یگه دامه‌زریا ئه‌را كورده‌یل فه‌یلى له‌ساڵ (1931) توینیم بویشیم كویه‌نترین حسه‌ینیه‌ى كورده‌یل فه‌یلیه‌و دریغى وه‌ل هویچ پیكهاته‌و چینه‌یل تریشا نه‌كردگه‌و هه‌میشه قاپیه‌گه‌ى واز بویه ئه‌را گشت مه‌زه‌وه‌یل . ئى حسه‌ینیه له‌بان ده‌س شێخ مسته‌فا دروس كریا ك یه‌كیگ بوى له شێخه‌یل حه‌وزه‌ى زانستى له‌نه‌جه‌ف پیرووز ، ك له‌بان داواكارى پیاوه‌یل ده‌مچه‌رمگ ناوچه‌ى سه‌دریه دروس كریا وه‌رجه حسیه‌نیه‌ى ئه‌حمه‌دى ك له‌ساڵ (1941) دروس كریا . ئه‌وه بوى له‌ساڵ (1942) نمازكه‌ره‌یل له‌حسه‌ینیه‌ى فه‌یلیه‌یله‌وه هاتنه حسه‌ینیه‌ى ئه‌حمه‌دى ، ئه‌ویش وه‌سه‌به‌ب بویچگى و ته‌نگى روى وه‌ر یا مه‌ساحه‌ى ، وه‌لى حسه‌ینیه‌ى فه‌یلیه‌یل هه‌ر مه‌ند و بویه شوون ده‌سه‌ى زانستى و دینى . ئمجا هه‌ر له‌وه‌ر ئه‌وه‌یش ك شوونیگ خوداپه‌رسى بوى رووشنهویره‌یل و پیاوخاسه‌یل ناوچه‌ى سه‌دریه له‌تى جه‌مه‌و بویان و كاره‌یل رووشنهویرى له‌تى ئه‌نجام دیان ، بیجگه ئه‌وه‌یش شوون گرتن عه‌زادارى و ده‌سه یا موكب حسه‌ینى بوى ، له‌وانه‌یش : ده‌سه‌ى (میر عه‌لى 1943) و ده‌سه‌ى (دوكشین 1953)و ده‌سه‌یل تر ، ئه‌و حسه‌ینیه وه شوون دیداره‌یل و بوونه‌یل دینى و فكرى دانریاو یه‌كه‌مین جه‌معیه‌ى كورده‌یل فه‌یلى له‌تى له‌ساڵ (1970) دامه‌زریاو یه‌كه‌مین جه‌معیه ئه‌را خوه‌ندگایه‌یل فه‌یلى له‌سه‌ره‌تاى ساڵ (1971) و تازه ده‌سوه‌پیكردن ته‌هجیر كورده‌یل فه‌یلى له‌تى دامه‌زریا ، دى ئه‌وه بوى پشتگووش خریا ، نه‌ك هه‌ر ئه‌وه‌یش ، به‌ڵكوو كه‌فته وه‌ر په‌لامارداین و چه‌ودیریكردن وه‌رده‌وام رژیم به‌عس و فه‌وتانن چه‌و چشته‌یله ك له‌تى بوى و گشت ئه‌و دروشم یا شعاره‌یلیشه ك له‌تى بوى مه‌ردم ناوچه‌گه له‌ڕخا جیوازى كردن ئه‌را حسه‌ینیه‌ى ئه‌حمه‌دى ته‌نیا چه‌ن چالاكییگ دینى نه‌وگ ك ژیر وه‌ژیر له‌تى له‌لایه‌ن مه‌ردم ناوچه‌گه‌وه ئه‌نجام دریا .
له‌ساڵ 1981 ئه‌وانه‌ك په‌یوه‌س بوین وه‌و حسه‌ینیه‌وه كه‌فتنه وه‌ر په‌لامار گرتن و كوشتن و دى حسه‌ینیه‌گه‌یش وه‌بى خاوه‌ن مه‌ند و ده‌س دروسه‌وكردن وه‌پى نه‌ڕه‌سى ك هه‌رچه‌نى پیاوه‌یل دینى داواى تازه‌وه‌كردنى كردیان ، تا ئه‌وه بوى پرووسه‌ى ته‌هجیر په‌ره سه‌ند و قاپیه‌یل حسه‌ینیه‌گه‌یش وه‌ته‌واوى به‌سیاو گشت شوناسنامه‌یگ له‌لى ئاڵشت كریاو به‌شبه‌شیگ له‌لى رمیاو ته‌نانه‌ت ئه‌و نویساننه‌یل دینییشه ك نویسریاوین له‌بان دیواره‌یلى نه‌مه‌ند و په‌رچه‌م عراقى نانه شوونه‌گه‌ى و كریا شوون نیشته‌جیبوین كویه‌نیگ له‌جیاى شوون خوداپه‌رسى و ته‌نیا چه‌ن چشتیگ له‌لى وه‌یادگارى مه‌نده‌سه‌وه .
