شەفەق نیوز/ شایەت تەنیا ریکەفتنیگ بوود، ئەوەگ هێشت دیارترین کەسایەتیە سیاسیەگان لە عراق وکوردستان لە هاووەختیگ سەروەری بکەن وخوه‌یان لە رابردو توانای هەواڵگیری پلەبەرز داشتنه‌ وفرە ئەرکەیل ناسک ومەترسیدار ئەنجام دانە.
جوور ئی چەوچە فرە پرسیار وباس خەێدە وەردەس، تایبەت ک سەرۆک حکومت عراق موستەفا کازمی ومەسرور بارزانی سەرۆک حکومەت کورددستان گریدەو. لەناو ئی پرسیارەیلە ئەوەس ک ئایا ئەزمون ئەمنی- هەواڵگیری خوەی کەفێدە بەرژەوەنی کار هەر سیاسییگ ودەرەیلیگ شیوە بەسیاگ ئەرای وازکەێد، یا قەیرانەیل ئاڵۆز بەرزەوبوی ئەمنی ئەرا مەیدان سیاسەت چەسپنێد؟
ئەوەی باوە ک پیاوە ئەمنیەگان هانە پۆستەیل وه‌پرسیارەتی پشتپەردە، وەردەوام هانە دەرفەت وەرانوەربوین باوەتەیل فرە ناسک و مەترسیدارو ورد، ک وەکەڵەکە هیلێد باوەتەیل وکارەیل وگرفتەیل بزانن، وفرەجار دویر لە راگەیانن ، ری وەپیان دەێد تا ئی زانیار وراسیەیلە بیەن لەیەک وچارەسەری باوەتەگان و چەکانن مینە سیاسی و ئەمنیەگان بکەن.
وجووریگ تر، هەردوگ پیاوەگە کەڵەکەی ئەزمونەگان کردن لە خوەنستن باوەتەیلیگ خریا وەردەسیان ئەرا چارەسەری و چەودێری، ودیارە ئەنجامە نادیارەگانی وەئاشکرا رەسیە بازنە تەسکەگان ئەرا درەوس کردن بڕیار، وتا بخەیمنە هویرمان ک بەرزەوبوین کازمی وبارزانی لە پشتپەردەی هەواڵگیری و ئەمن ئەرا شانۆە سیاسیەگە، وەرجە خوەی وەگشتی شیواشی وسەختی لە تەوەر سیایسی وئابووری وئەمنی بوی، وه‌تایبەت لە بەغداد پایتەخت.
ئەو خاڵەگەی تر، دیارە هەردوگ پیاوەگە ئەزمونیگ وەگشتی وەرگردن لە ری کارکردنیان وەگەرد ناوەندەیل هێز دیەشتەکی، ناودەوڵەتی وهەرێمی، ورەفتاو و پەیوەندی وەلیان، لە واشینتون تا لەندەن وریاز و تەهران وئەنقەرە وبڕیگ تر، هەرچەن ک هەردوگیان تا رادەیگ تەمەنیان بویچگە، ئایا کارکردن سیاسییان چوین بوود لە سای فێڵو پیلانەگان؟
موستەفا کازمی
وەناکاو سەرپەرشتی دەزگای هەواڵگیری کرد، خوەی لەتەمەن پەنجا بوی، ئیجا سەرۆکایەتی حکومەت لە ئایار ٢٠٢٠ ، وەگورەی رای چەودێرەگان لە دەیشت چینە سیاسیه‌ ئاسایەگە هاتگە ک لە نزیکەی ١٥ ساڵە باوە، بەڵکم خوەی وەتەواوەتی لەلیان نەوڕیاسەو.
وشایەت لە ماوەی چوار ساڵ کاری لە هه‌واڵگیری، ری ئەرای کردەو تا بچوودە ناو پیچەڵپیچ وپشتپردەی سیاسەت عراقی، وهێشتەی پەیوندی تایبەت و قورس بچنێد، وەل بڕیگ لە کەسایەتی و سەرکردەیل عراق، وخوەییش لەی مەوقە، سەرپەرشتی كاره‌یل هەواڵگیری کەێد لەوەرانوەر مەترسی داعش،وهەماهەنگی وەل جوراجور کەرتەیل ئەمنی وسەربازی ، بیجگە کەناڵەیل پەیوەندی وهەماهەنگی نهێنی وەل سەرکردەیل دەزگا ئەمنیەگان لە ناوچەگە و لەجهان، هەڵبەت وەل ئەمریکیەگان و ئیرانیەگان وتورکەگان وسعودیەگان وسوریەگان وبڕیتانیەگان، چ لەناو هاوپەیمانی ناودەوڵەتی بوون یا نەوون.
کار هەواڵگیری نیشتمانی خوازێد لە وەرپرسەگەی ک ریەگان ئەرا هەماهەنگی بکەێدەو وەل گشت لایەنه‌ ناوخۆیەگان یا دەیشتەکیەگان، تا هەرچەنیگ بەرژەوەنی ئەمنی نەتەوەیی ئەنجام دەێد، وپشتگیریە لە هۆکارەیل سەرکەفتن لەبان تیرۆرست ، ک داگیر شوونەیل فرەیگ لە زەویەیل عراق و کوردستان کرد، تا سوریا ولوبنان.
هەرچەن خوەی خاوەن مێژوو سیاسییگ لە رابردو نەوی، بەڵکم لە ساڵەیل کارکردنی لە هەواڵگیری هیشتەی گەشە وە توانای دانوستانی بارێد ولە خود وەختەگە پاڵپشت توڕیگ پەیوەندی گەورایگ دروس بکەێد، دویر لە روشنایەگان، وەل دەیان دەوڵەت و دەزگای ئەمنی.
ئەراوە کازمی وە بڕاگماتی دانریەێد، ووازیکەر ماکریگ دژایەتی کەس نیەکەێد، وشایەت ئەی سفەتەیلە وەیکجا دەرەگان سەرۆکایەتی حکومەت ئەرای کردەو، دویای دەسکیشانەوەی عادل عەبدلمەهدی، و ئەو دوو کاندیدەگان نەتوێەنستن لە ماوەی چەن مانگیگ بڕوای هێزە سیاسیە جوراجوره‌گان وەربگرن.
وبایەسە ئی پیاو هەواڵگیری وەرینە بچوودە باوەتەیل فرە سەختیگ، وه‌تایبەت لە باوەتە ئابووریەگە- روژە ژیانیەگە، وەگەرد داوەزیان نرخ جهانی نەفت ، وباوەت پەیوەندیە وردەگە ناوبەین ئەمریکیەگان وئیرانیەگان، هەڵبەت وەگەرد ری کردن لەکنار مەیدانەیل فاقە سیاسیەگان لە بەغداد، وئەیە گشتی پیاویگ خاوەن توانای سەروەری جیوازیگ خوازێد.
مەسرور بارزانی
لە ئەزمونە سیاسیەگەی جیوازە لە موستەفا کازمی، مەسرور بارزانی ئەزمونی لە کار سیاسی فرەترە وەگورەی سەرۆک حکومەت عراق ئیسە، بەڵکم لە رابردوی ئەمنیە نادیارەگە یەکەو گرن،.
لە ساڵ ١٩٩٨ هەڵوژاریا جوور ئەندامیگ ئەرا دەسەی ناوندی سه‌ركردایه‌تی پارت دیموکرات کوردستان، ئیجا چیە قۆناغ ئەزمون ئەمنی، وەختا بویە وەڕیەوبەر گشتی ئەرا ئاژانس پاڕاستن و هەواڵگیری.
ئی پۆست بەرزە وەرگرد لەوەختیگ هەرێم کوردستان له‌ناو ناکۆکییگ بوی ناوبەین پارتی و یەکێتی، و قۆناغ دویای راپەڕین کورد لە ساڵ ١٩٩١ دژوە سەدام حسێن دویای جەنگ یەکەم كه‌نداو.
وەلی سەختیە ئەمنیەگە دویایی هات، وه‌تایبەت دویای هێرش ئەمریکی لە ساڵ ٢٠٠٣، و چین عراق و هەرێم کوردستان ئەرا قۆناغ نوویگ لە مەترسی و نیشانەی ئاژاوە، چالاکیە ئەمنیەگەی ئاڵشتبوی ئەرا ئاستیگ جیواز، وەگەرد بڕیار سەرۆک وەرین هەرێم کوردستان، وەدانان مەسرور بارزانی ئەرا پۆست سەرۆک ئەنجومەن ئەمن نیشتمانی هەرێمەگە، تا بوودە سەرپەرشتیار لەبان دەزگایل ئەمنی وزانیاری سەربازی جوراوجور لە ساڵ ٢٠١٢ .
باس کریەێد لە قسەی مەسرور بارزانی لە ئاهەنگ راگەیانن لە دامەزرانن ئەنجومەن ئەمن نیشتمانی؛ دامەزرانن ئی ئەنجومەنە گامیگە وەرە لاوردن کاریگەری دوو ئیدارەتەگە، وخوەی گامیگە ئەرا یەکگردن تاوانای گەل کوردستان ئەرا مقەیەتی دارایی هاووڵاتیەیل و نواگردن هەر هەڕەشەیگ وەرانوەر ئەزمون کوردستان، وئەمن و ئارامی.
شایەت ئەیە جوور تەماشاکردن پێشبین بوود ئەرا دیمەن ناوخۆیی هەرێمەگە، ک وەزویی ئەنجومەن ئەمن نیشتمانی دامەزراو ئاسایش و وەڕیەوبەرایەتی گشتی زانیاری سەربازی وئاژانس پاڕاستن و زانیارەیل هەرێمەگە گردە خوەیەو.
لە خود بونەگە، سەرۆک مەسعود بارزانی وت؛ ئەنجومەن ئەمن نیشتمانی ماڵ گشت گەل کوردستانە، نەگ ماڵ حزبیگ یا لایەنیگ لە لایەنەگان.
دروسکردن ئەنجومەنەگە و قسەی بارزانی، ئارازو لە پشتگیری ئەمن نیشاندا، جوور دەریگ ئەرا هاوردن وەبەرهەمهاورەیل و جویلانن چەرخ ئابووری لە هەرێمەگە، چوینکە هویچ گەشەو ئەوزەڵکردنیگ نیە ئەگەر لاین ئاسایش کوردستان لاوازبوود.
ئیجا مەسرور بارزانی بویە گرنگترین بازیکەرەیل ناو هاوپەیمانی ناودەوڵەتی دژ وە ریخریاگ داعش تیرۆرست، نە هەر ئەوە، بەڵکم ئەنجومەن ئەمن نیشتمانی ک خوەی وەرپرسی بی ، هەڵسیا وە کارەیل سەربازی و ئەمنی جوراوجوریگ، لە ناو هەرێم و لە عراق، و لە سورایای ئەودیم سنور، دژوە کەسایەتیەیل و کۆمەڵەیل و شوینەیل سەروە تیرۆرستەیل داعش، وه‌ تایبەت لەلایەن کەرتەیل دژە تیرۆر سەرەو ئەنجومەن نیشتمانی، وجاروەجاریش وەگەرد هێزەیل ئەمریکی.
وه‌ دڵنیای ئی ئەرک ئەمنیە، مەسرور بارزانی نا وەردەم تاقیەیلیگ ک وەرجەیە نەیەسەی، وهیشتەی نهێنی مەترسیەگان بزانێد، و هێڵ گه‌رم بکەێدەو وەل سەرکردە ئەمنی و سەربازی وسیاسیەگانیس لە کوردستان و عراق، و جواردەور هەرێمیەگە. دیارە ئەو ئەزمون و رابردووە هیشت پارت دیموکرات کوردستان کاندیدی بکەێد ئەرا پۆست سەرۆک حکومەت هەرێمەگە لە کانون یەکەم ٢٠١٨ .
هەرچەن قات فەرمی کەێدە وەر جوور سەرۆک هەرێم کوردستان، بەڵکم رەوش وگەشە زوینەگان هیلێدەی جاروبار وەردەوامبوود لەوەرکردن دڵنگ پیاوه‌ ئەمنیەگە، هەروەختیگ کارەگە ئەوە خوازێد، ئەرا چارەسەر بڕیگ مەترسی یا یەکلاکردن په‌یامه‌یل سویەر لە پەیوەندیەگە وەگەرد بەغداد، ومقیەتی کەناڵە ئەمنیەگانی ک ئەوسا هوکارەیان بوی وهیلێد هەردوگ لاگە ناکۆکیەگان کپەو بکەن وەرجە تەقینی، ودانوستان ستڕاتیژیەگە ناوبەین ئەمریکا وعراق په‌یام خوەی چەسپنێد لە خواستەیل کوردستان، لەباوەت ئەمنی و سەربازی وئابووری، وئەوسا مەسرور بارزانی بوودە خاوەن دەوریگ لەورا، هرچەن ئەگەر راگەیانن گرتەی نەکرد.
وەهەرهاڵ، بۆچون رەسین ئەمنیەگان ئەرا دەسڵات سیاسی، کاریگ بی وینە نیە، ک لەئاست جهان، فرە نمونە هەس ئەرا سیاسیە ئەمنیەگان.
ئەرا نموونە حەسەن روحانی، سەرۆک ئیرانی ئیسە، پۆست سکرتێر ئەنجومەن باڵای ئەمن نەتەوەیی داشت تا ماوەی ١٦ ساڵ، و پیشەی لە ئەنجومەنەگە دەسکردەپی لەسەردەم سەرۆک هاشمی رەفسەنجانی، وەردەوامبوی لە سەردەم سەرۆک خاتەمی، هەرلیوا، سەرۆک فلادیمێر پۆتین لە ئاژانس زانیاری ( کی جی بی وەرین) هات ئەرا کریملین، وخوەی لەلایەن روسیەگان بویە رزگاربه‌خش لە قۆناغ دویای سەرۆک بۆریس یەڵسین، و ئەو رەوش خراوە ک روسیای یەکێتی لەناوی بوی.
داسکۆ مارکوڤیتچ سەرۆک وەزیرەیل کویەی سیا ( مۆنتینیگڕۆ)، سەرۆک دەزگای هەواڵگیری وەرین بوی، و نمونەی ناسریاگ تر هەس، ئەویش یەفگینی بریماکۆفە، ک بویە سەرۆک حکومەت روسی له‌ ساڵ ١٩٩٨ و ١٩٩٩ ، دویای ئەوە ک لە ساڵ ١٩٩١ سەرۆک بەرژەوەنی هەواڵگیری دەیشتەیی بوی، وئەی شوینە مەترسیدار و ورد بوی ، چوینکە لە قۆناغ دویای رمانن یەکێتی سۆڤێت هات.
و جوور نمونەیگ عەرەوی توێەنیمن ئاماژە بیەیمن وە محمد بن نایف شازادەی وەرین سعودی ک لە پۆستەگەی لاوریا لە تەمووز ٢٠١٧ ، و محمد نایف پۆست جی نیشین شاه وەرگرد وەگشت قورسایەتی سیاسی لە سعودیە كه‌فته‌ بان شانی، دویای چەن ساڵیگ لە کار فرەیگ لە وەزارەت ناوخۆ ک دەسڵاتی لە سعودیە وازە، ک خاوەنەگەی نا وەرانوەر باوەتەیل تیرۆرست ناوخۆیی و هەرێمی، و لە پەیوەندی راستەخۆ وەل سەرکردە ئەمنیەگان لە دەوڵەتەیل عەرەوی وجهانی ، تەنانەت وەزیر ناوخۆ خوەی کەفتە وەر هەوڵدانیگ ئەرا تەقینەوەی خوەیکوش لە نووسینگەگەی، ک بویە پشتگیر شیوەگەی لە مەیدان سیاسەت، ودەر جینشینی شا ئەرای وازکرد.