وه‌رفراوان بوێن دیارده‌ێ تاوانه‌یل توندوتیژى خانه‌واده‌یی له عراق.. و 90% قوروانیه‌یل ژنن
دادگای توندوتیژى خانه‌واده‌یی له نه‌بوێن یاساێ تایبه‌تێگ گله‌یی ئه‌كا ك پشت وه‌پێ بوه‌سن و له ئه‌نجومه‌ن نوێنه‌ره‌یل داوا كردگه په‌له بكا له ده‌ركردن یاساگه ، باس ئه‌وه‌یش كردگه ك شوون گونجیاگ ئه‌ڕا زندانیه‌یل ئه‌و تاوانه‌یله كه‌مه.
خالده كولی دادوه‌ر دادگاێ توندوتیژى خانه‌واده‌یی له ڕاپورتێگ ئه‌ڕا ده‌زگاێ قه‌زایی ك كوپیێگى ئه‌ڕا شه‌فه‌ق نیوز كل كریاگه ، هاله‌و باوه‌ڕه ك مه‌به‌س له دروس كردن ئه‌و دادگا ، پاراستن په‌یوه‌ندی كومه‌ڵاێه‌تى و هه‌میش پاراستن خانه‌واده و زاڕوه له توندوتیژی.
ساختار دادگاگه وه‌و جوره‌گ (كولی ) باسێ ئه‌كا ، له قازی ته‌حقیق و جێگر داواكار گشتێ و قازی و به‌ش پاراستن خانه‌واده و زارو پێگ ئه‌ێه‌ێ و سه‌ر وه وه‌زاره‌ى ناوخوه و له چه‌ن ئه‌فسه‌رێگ پێگ ئه‌ێه‌ێ.
كولی زیاتر ووتگه : ماده‌ێ 39 یاساێ مه‌ده‌نی لایِه‌نه‌یل خانه‌واده وه باوگ و داڵگ و زاروه‌یل و باپیره و داپیره دیاری كردگه.
له باوه‌ت بوێن یاساێگ تایبه‌ت وه دادگاگه‌یش وتگه : یاساێ توندوتیژى خانه‌واده‌یی تائیسه ده‌رنه‌چگه ، وه‌ێ خاتره دادگا ئه‌ڕا بڕیاره‌یلێ پشت ئه‌وسێگه یاسای سزاداین و یاسای ئسول دادگای جه‌زایی.
زیاتر وتگه : یاساێ مه‌ده‌نی مه‌رج نه‌ێرێ ك خانه‌واده له یه‌ك ماڵ بژێه‌ێ ، و ئه‌ڕا نمونه دوێه‌ت وه‌ختێگ شوێ ئه‌كا په‌یوه‌ندی له ناونی خوه‌ێ و خانه‌واده‌ێ نابڕیه‌ێ و سه‌ره‌نجام ئه‌گه‌ر دوچار توندوتیژى بیه‌ێ ، ئه‌توێه‌نێ شكاتیان بكا.
كولی ئه‌ێوژێ : تاوانه‌یل خانه‌واده‌یی پێناسه یا ته‌عریف دیاری كریاگ نه‌یرێ ، وه‌لێ ئیمه وه‌ئه‌وه ئه‌ناسنیمه‌ێ ك هه‌ر ئه‌زیه‌ت و ئازارێگ جه‌سته‌یی یا ده‌رێونیه و هه‌میش تاوان خراو داین و قسه‌ێ ناشایست و هه‌ڕه‌شه‌س تا ئه‌ڕه‌سێگه تاوانه‌یل كوشتن .
له درێژه‌ێ قسیه‌یله‌ێ وتگه : ئێ جور تاوانه‌یلێگ ئه‌درێه‌یێگه دادگای توندوتیژی خانه‌واده‌یی و له شوون ته‌واو بوین ته‌حقیق ئه‌درێه‌ێگه دادگاى جنایه‌ت.
هه‌میش ئه‌ێوژێ ڕێ گردن له هوێر و ده‌ربڕین ره‌ئی له ناو خانه‌واده به‌شێگه له تاوان توندوتیژی خانه‌واده‌یی و زه‌ره‌ده‌یل ئه‌ده‌بی و ده‌رێونی ئه‌ڕه‌سنێگه ئایم ، وه‌لى كه‌م كه‌س شكات له‌ێ جوره توندوتیژیه ئه‌كا ، ئه‌ویش وه‌خاتر سروشت كومه‌ڵگاگه‌مان.
له باوه‌ت سزاگان ئێ تاوانه‌یله ، كولی ته‌ئكید ئه‌كا ك سزاگان هه‌میشه یا زندانه یا غه‌رامه‌ێ پوێلى هه‌ر وه‌و جوره‌گ له وڵاته‌یل ئه‌وروپی ئه‌نجام ئه‌گرێ و یه‌یشه له یاسای سزاداین عراقی هه‌س.
وه‌یه‌یش ئشاره كردگه ، یاسایه‌یل ئیسه ناتوێه‌نی توندوتیژی خانه‌واده‌یی چاره‌سه‌ر بكا ، چوین یاساگان گشتین و تاوانه‌یل خانه‌واده تایبه‌ت مه‌ندی خوه‌ێ دێرێ و خوازیار ئه‌وه‌سه په‌له بكرێه‌ێ له ده‌ركردن یاساێ تایبه‌ت ك لاێه‌ن ده‌رێونی هاوسه‌ره‌یل له‌وه‌ر چه‌و بگرێ.
زیاتر ئه‌ێوژێ ، ڕێ و شوون چاره‌سه‌ر كردن كیشه‌گان باێه‌د له بان بنه‌وای له‌ێه‌كه‌وداین ورد بووگ ، پێشنیار كردگه‌سه وه‌زاره‌ێ كار و كاروبار كومه‌ڵاێه‌تى ك پله‌ێ وه‌زیفی به‌ێگه ئه‌و ژنه‌یله ك توندوتیژى له وه‌راوه‌ریان كریاگه و یه‌یش به‌ش گه‌پێگ له كیشه‌گه چاره‌سه‌ر ئه‌كا.
ئه‌و خانم قازیه باس میكانیزم شكات كردن ئه‌كا ك له پێشكه‌ش كردن داخوازی ئاێمه‌گه وه‌قازی ته‌حقیق ده‌س ئه‌پێ ئه‌كا و ئێگل دوسیه‌گه ئه‌درێه‌یێگه به‌ش پاراستن خانه‌واده و مناڵ له ناوه‌نده‌یل پولیس و ئمجا ئه‌درێه‌ێگه قازی.
كولی له به‌ش پاراستن خانه‌واده و مناڵ له بنكه‌یل پولیس ڕخنه گردگه وه‌خاتر نه‌یاشتن توێژه‌وه‌یل كومه‌ڵاێه‌تی.
وه‌یه‌یش ئشاره كردگه ، توانایی لاێه‌ن جیوه‌جیكار لاوازه وه‌تایبه‌ت له جیوه‌جی كردن ئاگادار كردنه‌وه‌گان(ته‌بلیغ كردن) له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ ئاگاداركه‌ره‌یل زانیاری قه‌زایی لازم نه‌ێرن ئه‌ڕا ڕێكخستن ئاگاداركردنه‌وه‌گه وه‌گوره‌ێ ئه‌حكام موحاكه‌مه‌یل جه‌زایی و یه‌یش جاجارێگ ماف مه‌ردم پاماڵ ئه‌كا و كیشه له ڕێ ده‌س وه‌سه‌ر كردنه‌گان دروس ئه‌كا و پێشنیار كردگه ، رسافه كارمه‌نده‌یل تایبه‌ت و هێزه‌یل پولیس تایبه‌ت داشتوگ ئه‌ڕا ده‌س وه‌سه‌ر كردن.
له باوه‌ت شكات كردن مناڵ له كه‌سوكارێ ئه‌گه‌ر دوچار ئه‌زیه‌ت و ئازار هات ، كولی ئه‌ێوژی : مناڵ تا ته‌مه‌نێ نه‌دێده 15 ساڵان ناتوێه‌نی شكات بكا ، چوێن ماف قه‌سه‌م خواردن نه‌ێرێ و یه‌یش خستگه‌سه ڕوی ك مناڵه‌یل خوار 18 ساڵان هه‌ق شكات كردن له كه‌سوكارێان وه‌پێێان نادرێه‌ێ ، چوین ده‌قێگ یاسایی هه‌س ، هه‌ق ئه‌داده باوگ و داڵگ ئه‌ده‌ب مناڵه‌گانێ بكا.
كولی باس ئه‌وه‌یش ئه‌كا " دادگا هه‌میشه ئه‌دێده ڕێگرێگ له وه‌رده‌م نه‌بوێن شوونێگ ئه‌ڕا په‌ناداین وه ئه‌و ژن و مناڵه‌یله ك توندوتیژى له‌وه‌راوه‌ریان ئه‌كریه‌ێ".
له باوه‌ت په‌یوه‌ندی له ناونی دادگا و لوجنه‌ێ ژن و مناڵ له په‌رله‌مان ئه‌ێوژی : هوێچ هه‌ماهه‌نگیێگ له ناونییان نییه و بێجگه ئه‌وه‌یش لوجنه‌گه هوێچ ده‌ق قانونیێگ نه‌یاسه پیمان و ته‌نانه‌ن نه‌زه‌رمانیش نه‌خواستگه ، هه‌رچه‌ن دادگا ئاگایی فریه‌ێگ له كیشه و گرفته‌یل دێرى باێه‌د یاسا چاره‌سه‌ریان بكا ، چوین لاێه‌ن كرده‌یی وه‌ل تیوری جیاوازی فریه‌ێگ دێرێ.
ئه‌وه‌یش خستگه‌سه ڕوێ ك زورم شكات كه‌ره‌یل ژنن و له بان زه‌روره‌ت ئه‌وه‌گ ك كارمه‌نده‌یل ژن بده‌ون ته‌ئكید كردگه ، چوێن ژن وه‌ئاسانی ئه‌توێه‌نێ ته‌فاهوم بكا و باس ئه‌وه‌یش كردگه ك خانه‌واده متمانه وه دادگا دێرێ و یه‌یش كار ئیجابیێگه.
كولى هاله‌و باوه‌ڕه " تاوانه‌یل توندوتیژى خانه‌واده‌یی لاێه‌نیل وه‌رفراوانێگ دیرێ ، ئه‌وه‌یش وه‌خاتر چه‌ندین هوكار ك گرنگترینیان حاڵه‌ت نگه‌رانی ئاسایشیه ك كاریگه‌ری سلبی ئه‌ناده بان خانه‌واده.
زیاتر وتگه: هوكار ئابووری نه‌خش گه‌پێگ دێرێ له مه‌سه‌له‌ێ توندوتیژی خانه‌واده‌یی ، بێجگه شوون نیشته‌جا بوین هاوبه‌ش ك هوكار سه‌ره‌كی زورم كیشه‌یله.
ئه‌و قازیه ئاشكرای كردگه ك تاوانه‌یل ته‌نیا له ناو چین نه‌خوه‌نه‌وار نییه، به‌ڵكم چین ڕوشنهوێره‌یلیش ئه‌گرێگه وه‌ر و تانه‌ت جار جارێگ ماموستایه‌یل زانكویش ئه‌گرێده‌وه‌ر.
له لاێگتره‌وه جێگر داواكار گشتێ مه‌ها موحی مه‌جید ئه‌ێوژێ: داواكار گشتێ نه‌خش گه‌پێگ له كیشه‌یل توندوتیژی خانه‌واده‌یی دێرێ ، ئیمنه چاودیری و ته‌مییز بڕیاره‌یل قازی ئه‌كه‌یم و ئه‌گه‌ر نیاز بێ داوای ئازادی وه‌كه‌فاله‌ت ئه‌كه‌یم
مه‌جید باس ئه‌وه‌یش كردگه ك چه‌ندین وه‌ربه‌س هاله ڕێ كار دادگا له‌وانه‌یش " نه‌بوێن شونێگ تایبه‌ت ئه‌ڕا زندانی كردن تومه‌تباره‌یل وه تاوان توندوتیژی خانه‌واده‌یی و یه‌یش خستگه‌سه ڕوێ ك كار هه‌ڵه‌ێگه ئه‌گه‌ر تومه‌تبار توندوتیژی خانه‌واده‌یی وه‌ل تروریستێگ له یه‌ك شون زندانی بكرێه‌ن.
زیاتر وتگه : باره‌گاێ زندان تایبه‌ت وه‌دادگا له بنكه‌یل پولیس شه‌عب پڕه له زندانی ، نه‌باێه‌د ئیمه كه‌سێگ له‌ێ شونه زندانی بكه‌یم ك وه‌ل ژنه‌ێ ناكوكی دێرێ ، چوین كارێگه‌ری ده‌رێونى سلبی ئه‌ناده بان هه‌ردو هاوسه‌رگه و پیاگ كینه له ژنه‌ێ ئه‌ڵگرێ.
هه‌میش ئه‌ێوژێ : ئه‌گه‌ر ژن تاوانبار بووگ ، سه‌خته ئه‌و ژنه وه‌ل ژنه‌یل تومه‌تبار وه تاوانه‌یل ترسناك زندانی بكه‌یم و بێجگه ئه‌وه‌یش كومه‌ڵگا وه‌چه‌و ناشرینێگ ئه‌نوڕێده ئه‌و ژنه.
مه‌جید زیاتر وتگه : دادگا له چه‌ندین ڕاپورت له وه‌زاره‌ێ ناوخو داوا كردگه زاندانه‌یل تایبه‌ت ئه‌را تاوانه‌یل خانه‌واده‌یی دروس بكا وه‌لى هوێچ نه‌كریاگه.
له درێژه‌ێ قسیه‌یله‌گه‌ێ وتگه: گرنگترین كیشه‌ێ ئیمه ئه‌وه‌سه ك یاساێ توندوتیژی خانه‌واده‌یی نه‌یریم ، له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ ئه‌و یاسا ك ئێرنه كار وه‌پێ ئه‌كه‌یم ، چوار چێوه‌ێ خانه‌واده و پله‌ێ قه‌وم و خیشی دیاری نه‌كردگه.
مه‌جید باس ئه‌وه‌یش كردگه ك دادگا هوێچ تایبه‌ت مه‌ندیێگ نه‌ێرێ له ڕوێ یاساییه‌وه ، ئه‌ویش له‌وه‌ر نه‌بوێن یاسای تایبه‌تێگ ئه‌ڕا توندوتیژی خانه‌واده‌یی، وه‌تایبه‌ت چه‌ن ده‌قێگ یاسایی هه‌س ، وه‌پێچه‌وانه‌ێ ئه‌و مه‌فهومه‌سه ك پیاگ هه‌ق دێرێ ژن خوه‌ێ ئه‌ده‌ب بكا.
له كوتایی قسیه‌یله‌گه‌ێ وتگه : 90% توندو تیژی خانه‌واده‌یی ، ژن قوربانیه ، وه‌لێ دادگا به‌عزێ حاڵه‌تیش تومار كردگه ك پیاگه‌گه دوچار توندوتیژی هاتگه و له دادگا شكات كردگه.
ج ك
